سفارش تبلیغ
صبا ویژن

فصل سوم : ریشه های تهاجم ، علل و عوامل وقوع جنگ ایران و عراق

فصل سوم : ریشه های تهاجم ، علل و عوامل وقوع جنگ ایران و عراق

الف : متغیرهای ساختاری و زمینه ساز

1- موضع گیری ابرقدرت ها

d

پایان جنگ جهانی دوم ، سرآغاز ظهور نظام دو قطبی مبتنی بر جنگ سرد بود. پس از این زمان رقابت دو ابر قدرت آمریکا و شوروی برای تسلط بر جهان ، تقریبا رفتار سیاسی اغلب کشورهای جهان را شکل میداد.

f

رقابت برای کسب برتری بر دیگری و همکاری به منظور جلوگیری از فاجعه هسته ای به سه دوره متمایز تقسیم میگردد.

دوره اول - جنگ سرد (1345میلادی تا 1369میلادی) : رقابت بر سر اروپای شرقی و سلاح های هسته ای

دوره دوم – تنش زدایی (1970م تا 1979): همکاری و مهار سلاح های هسته ای بعلت گسترش سرسام آور سلاح هسته ای ترس از نابودی دو جانبه در جنگ اتمی

دوره سوم – دومین جنگ سرد(1379م) : رقابت در تولید سلاح های اتمی و گسترش نفوذ در جهان سوم

الف : نقش آمریکا در وقوع جنگ عراق علیه ایران

با پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی پیمان سنتو حلقه مرکزی کمربند امنیتی غرب به دور شوروی را گسست و  سیاست خارجی آمریکا با بزرگترین شکست روبرو شد و استراتژی منطقه ای آمریکا ( دکترین نیکسون) که شاه ژاندارم منطقه و بازوی قدرتمند غرب باشد از دست رفت.

s

 

در حالی که دولت کارتر هنوز گرفتار این شکست بود، دو ضربه مهلک دیگر بر او زده شد

l

یکی در 13 آبان 1358 (4 نوامبر 1979) و آن اشغال لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشویان پیرو خط امام بود. که به افول اراده سیاسی در آمریکا تعبیر شد و همچنین بهبود مناسبات بین شوروی و کشورهای منطقه را در بر داشت.

حادثه دوم اشغال افغانستان توسط شوروی در دوم آذر 1358( دسامبر1979) که خاور میانه و به ویژه منطقه استراتژیک خلیج فارس را به کانون رقابت و کشمکش دو ابر قدرت تبدیل کرد

a

این حوادث باعث شد آمریکا به اتخاذ یک استراتژی جدید منطقه ای و بین المللی احساس نیاز کن یعنی تهاجم به انقلاب اسلامی و شوروی

کارتر در سال 1980(23دی 1358) استراتژی جدید آمریکا را در دفاع از منطقه حیاتی خاورمیانه در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی اینگونه اعلام کرد.

بگذارید موضع ما کاملا روشن باشد ، هر تلاشی از طرف هر نیروی بیگانه برای در اختیار گرفتن کنترل منطقه خلیج فارس به عنوان حمله به منافع حیاتی ایالات متحده تلقی خواهد شد و در نتیجه با استفاده از تمام وسایل ضروری از جمله نیروی نظامی با آن مقابله خواهد شد.

سیاست جذب نیروهای میانه رو و منزوی ساختن گروه های انقلابی ، برنامه اصلی دولت آمریکا بود که در دیدار بازرگان و برژینسکی در الجزیره به اوج خود رسید.

اما اشغال لانه جاسوسی در 13 آبان 1358 توسط دانشجویان پیرو خط امام بسیاری از لیبرال ها را از صحنه خارج کرد و به سرنگونی دولت متمایل به غرب بازرگان انجامید و به صورت معضلی در سیاست خارجی کارتر درآمد. 

با روی کار آمدن  بنی صدر ، آمریکایی ها می پنداشتند با توجه به مواضع گذشته او به ویژه در مخالفت با گروگان گیری می توانند به توافقاتی برسند . اما پس از گذشت چند ماه ، هیچ دور نمای روشنی از حل بحران گروگان گیری به چشم نخورد و هیچ نشانی از نرمش ایران دیده نشد.

در فروردین 1359 ، دولت کارتر قطع روابط سیاسی بین آمریکا و ایران را رسما اعلام کرد و از متحدان غربی خود خواست که در تحریم اقتصادی ایران شرکت کنند که به استثنای بلوک شرق ، تمام کشورهای عضو بازار مشترک اروپا ، ژاپن و کانادا و بسیاری از کشورهای جهان سوم به آمریکا پیوستند.

 

سوال : ماجرای  تجاوز هواپیماها و هلی کوپترهای آمریکا به طبس چه بود؟

در آوریل 1980 ( 5 اردیبهشت 1359) عملیات کماندویی برای نجات گروگانها ، با تجاوز هواپیماها و هلی کوپترهای آمریکا انجام شد که این عملیات به گونه معجزه آسا در صحرای طبس شکست خورد.

x

خبرگزاری شوروی در 25 مه 1980 میلادی ( 4 خرداد1359) گزارش داد:

آمریکا با همکاری مصر و اسرائیل طرح کودتا در ایران را مورد بررسی قرار می دهد.

در این توطئه که بعدها به نام کودتای نوژه شهرت یافت ، عراق نقش فریب را بازی میکرد و در شب حادثه با حملات توپخانه ای به پایگاهها و روستاهای مرزی توجه ایران را به آن سو جلب میکرد. اما کودتا در شب عملیات یعنی 18 تیر 1359 کشف و خنثی شد.

با شکست عملیات طبس و شکست کودتای نوژه و نخست وزیری محمد علی رجایی و قدرت گرفتن بیشتر پیروان خط امام ، حمله نظامی در دستور کار آمریکا قرار گرفت.

برژینسکی مشاور امنیتی کارتر ، بر ترسیم فاز نظامی برای رویارویی با خطر انقلاب اسلامی تاکید داشت.

استراتژی آمریکا در مقابل انقلاب اسلامی باید تقویت دولت هایی باشد که توان انجام عملیات نظامی علیه رژیم (امام) خمینی را دارا هستند.

حال کدام کشور؟

این در حالی بود که ارتش عراق ارتفاعات متعلق به ایران به نام زین القوس و منطقه سیف سعد را به ترتیب در 16 و 19 شهریور 1359 اشغال کرده و برای تهاجم همه جانبه به داخل خاک ایران آمادگی کامل داشت.

 

سوال : اهداف و منافع آمریکا از تجاوز عراق علیه ایران چه بود؟

اهداف و منافع آمریکا از تجاوز عراق علیه ایران را می توان چنین بر شمرد.

1-   1- فشارهای سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ به فروکش کردن احساسات انقلابی مردم ایران منجر میشود.

2-   2- ایران مجبور میشود برای تامین نیازهای نظامی و تسلیحاتی به آمریکا روی آورد.

3-   3- ایران وادار به تسلیم شده و اهداف انقلابی خود را فراموش میکند.

4-   4- فشارهای اقتصادی و نظامی و سیاسی منجر به نارضایتی مردم از هیئت حاکمه میشود.

5-   5- رودرویی ایران واعراب و باز داشتن توجه اعراب از اسرائیل.

6-   6- آزادی گروگانهای آمریکایی

ب : موضع شوروی

سوال :  جنگ عراق علیه ایران چه منافعی برای شوروی در بر داشت؟

این جنگ منافعی برای شوروی در بر داشت که مهمترین آنها عبارت بود از:

1-  1- شوروی از دیرباز قراردادهای نظامی با عراق داشت به عنوان عمده تریت تامین کننده نیازهای تسلیحاتی عراق تبدیل شد.

2-  2-  شوروی تمایل داشت با شکست ایران ، این کشور را در زمره بلوک شرق در آورد.

3-   3- شوروی با داشتن بیش از شصت میلیون مسلمان از اهداف و شعارهای انقلاب اسلامی احساس خطر میکرد.

4-   4- گروههای مبارز افغانی از حمایت ایران محروم میشدند و هم افکار عمومی از مسئله افغانستان منحرف میشد.

5-   5- به نمایش گذاشتن کارآیی تسلیحاتی روسی برای کشورهای دیگر

 

 2- موضع کشورهای منطقه:

سوال : چرا کشورهای عربی منطقه از انقلاب اسلامی احساس خطر میکردند؟

انقلابی که توانسته بود رژیم پادشاهی 2500 ساله را سرنگون کند میتوانست خطری جدی برای کشورهای منطقه باشد زیرا این کشورها ویژگی های مشترکی با رژیم شاهنشاهی داشتند .

همچون : وابستگی به آمریکا – فساد اخلاقی – تجمل پرستی – مخالفت با دین – استبداد و ...

  3- اوضاع داخلی ایران و عراق:

ایران :

الف: اوضاع سیاسی

الف : فشار سیاسی آمریکا شامل قطع ارسال تجهیزات نظامی و تجاری و توقف صادرات به ایران و لغو پروازها و توقیف دارایی های ایران در آمریکا

ب: تشدید بحرانها و نا آرامی های مرزی بخصوص در کردستان

ج: حمله نظامی به طبس

د: تحریم اقتصادی ایران توسط آمریکا و بازار مشترک اروپا

ه : ایجاد جو تبلیغاتی و جنگ روانی با تحریک گروههای داخلی بخصوص منافقین

و: ایجاد وحدت تاکتیکی بین همه گروههای مخالف در لوای بنی صدر

سوال : اوضاع اقتصادی ایران در زمان شروع جنگ چگونه بود؟

  ب : اوضاع اقتصادی

الف : معلق ماندن قراردادهای اقتصادی با کشورهای غربی که عمدتا در زمان شاه منعقد شده بود.

ب: مشکل سازماندهی مراکز اقتصادی و تولیدی به دلیل فرار کارشناسان فنی به خارج از کشور

ج: مشکل فروش نفت و توطئه دشمنان خارجی در بازارهای نفتی و ایجاد تزلزل در قیمت پایه ای نفت اوپک

د: فقدان سیستمی که بتواند برنامه های اجرایی را جامه عمل بپوشاند

ه : بلوکه شدن دارایی های ایران در بانک های آمریکا و تحریم اقصادی ایران

و : حرکت کند چرخ های های اقتصادی به دلیل عدم امکان تهیه و خرید لوازم یدکی کارخانجات و اغتشاشات گروهکها در محیط های کارگری

ج : اوضاع : نظامی

1-   ساختار ارتش متناسب با منافع شاه و اولویت های سیاسی آمریکا در منطقه بود

2-   خروج کارشناسان نظامی و فرار فرماندهان نظامی به خارج از کشور

3-   کاهش نیروهای ارتش بوسیله بازرگان

4-   اقدام مشکوک بازرگان در لغو قراردادهای نظامی از قبیل شش فروند زیر دریایی از آلمان و تجهیزات نظامی از آمریکا

5-   کاهش خدمت سربازی به 12 ماه

6-   شعار انحلال ارتش از سوی گروهکها و کاهش توان دفاعی ارتش

7-   کودتای نوژه و فرار کودتاچیان که اطلاعات مهمی را در اختیار عراق قرار دادند

 عراق :

 الف: اوضاع سیاسی

حزب بعث عراق که بر معیار های غیر مذهبی و با تکیه بر ناسیونالیسم عربی بنیان گذاری شده بود. همواره موفقیت خود را در اتخاذ سیاستی توسعه طلبانه و سیادت بر جهان عرب دنبال میکرد.

صدام ضربه پذیری عراق بعلت اینکه نیمی از جمعیت 13 میلیونی عراق شیعه هستند را مطرح می کند و با ترساندن کشورهای عرب منطقه از صدور انقلاب اسلامی شرایط منطقه را برای ایجاد ضربه نظامی به ایران آماده کرد و از طرفی تمایل شرق و غرب را که از نظر ماهوی با انقلاب اسلامی مخالف بودند بخود جلب نمود

ب : اوضاع اقتصادی

عراق تا قبل از جنگ کشوری ثروتمند بود و روزانه سه و نیم میلیون بشکه نفت صادر میکرد که برای حرکت چرخ های اقصاد و رفاه مردم کافی بود و سی میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت و همچنین 764 میلیارد متر مکعب ذخایر گاز داشت.

ج : اوضاع : نظامی

عراق در هنگام حمله به ایران در بهترین وضعیت نظامی قرار داشت و بهانه مقابله با صدور انقلاب ایران

1- خرید تجهیزات نظامی از آمریکا را آغاز کرد.

2- عراق دومین کشور عرب بعد از مصر است که قرارداد اقتصادی و نظامی با شوروی را امضا کرد و تعلیم و تجهیز ارتش عراق به مستشاران روسی واگذار شد.

3- روسیه پیشرفته ترین سلاح های خود از قبیل 4 ناوشکن سنگین ، بمب افکن های ایلیوشن ، هواپیماهای میگ 23 و وسایل شنود را در اختیار عراق گذاشت.

4- نیروی هوایی عراق توسط فرانسه تجدید سازمان شد و تحویل 60 فروند هواپیمای میراژ 2000 و هلی کوپتر و موشک و تجهیزات دریایی نیز صورت گرفت .

 

سوال : اهداف صدام از جنگ علیه ایران چه بود؟

ب: علل غایی و اهداف صدام از جنگ:

1- حاکمیت بر اروند رود

2- استرداد جزایر سه گانه

3- تجزیه خوزستان

4- سرنگون کردن نظام جمهوری اسلامی

5- رهبری جهان عرب

 

سوال : هدف صدام از طرح موضوع جزایر سه گانه ایرانی چه بود؟

صدام برای همسو کردن کشورهای عربی با خود برای حمله به ایران موضوع جزار سه گانه ایرانی تنب بزرگ و تنب کوچک و ابو موسی را مطرح کرد. و حتی قرار بود با شروع جنگ عربستان و امارات سه جزیره را اشغال کنند ولی چند روز قبل از شروع عملیات ، این موضوع را ناممکن یافته و از همکاری با عراق خود داری کردند